Józef Piłsudski

Piłsudski Józef w 1917 roku został członkiem Komisji Wojskowej pracującej dla Tymczasowej Radzie Stanu. Po odzyskaniu niepodległości 11 listopada 1918 roku został Naczelnym Wodzem Armii Polskiej. Od 1918 roku przez cztery lata pełnił urząd Naczelnika Państwa. W 1920 roku został pierwszym Marszałkiem Polski, odegrał również decydującą rolę w zwycięstwie w bitwie o Warszawę w 1920 roku, która powstrzymała natarcie Armii Czerwonej. Piłsudski był także przywódcą obozu sanacyjnego po przewrocie majowym w 1926 roku i dwukrotnie zajmował stanowisko premiera (w latach 1926-1928 oraz w 1930 roku).

Kluczowe wnioski

Postać przyszłego Marszałka Polski i Naczelnika Państwa jest jedną z najciekawszych w polskiej historii. Pełnił wiele istotnych funkcji zarówno przed, jak i po odzyskaniu przez kraj niepodległości. Opisując osobę taką jak Józef Piłsudski najważniejsze informacje w punktach to:

1. Przed wybuchem I wojny światowej był spiskowcem oraz działaczem socjalistycznym i niepodległościowym. Głównego przeciwnika widział w Rosji i walczył z caratem.
2. W trakcie I wojny światowej był dowódcą Legionów Polskich, które walczyły u boku armii austro-węgierskiej, ponieważ początkowo wśród państw centralnych Piłsudski widział szansę na odzyskanie państwa polskiego.
3. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę sprawował wiele ważnych urzędów politycznych. Był Naczelnikiem Państwa, a po zamachu majowym do swojej śmierci faktycznym przywódcą obozu rządzącego.

Józef Piłsudski miał wpływ na politykę Polski przez cały okres trwania II Rzeczpospolitej. Nawet po jego śmierci władzę sprawowali przedstawiciele obozu skupionego wcześniej wokół Marszałka. W swoich rządach odwoływali się do jego dorobku. W państwie wytworzył się kult Józefa Piłsudskiego.

Młodość i wczesna działalność konspiracyjna

Wiele osób zna omawianą postać z jej działalności niepodległościowej, jednak mniej osób zna historię z okresu, kiedy był jeszcze Józef Piłsudski młody. Urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie w ziemiańskiej rodzinie jako syn Józefa Wincentego i Marii z Billewiczów.

Ojciec podczas powstania styczniowego był komisarzem rządu powstańczego w powiecie kowieńskim. Po stłumieniu zrywu uciekł ze Żmudzi na Litwę, aby uniknąć prześladowania ze strony Rosjan. Ożenił się i wraz z małżonką zamieszkał w Zułowie. Matka polityka natomiast pochodziła ze szlacheckiego rodu i w posagu wniosła pokaźny majątek.

Patrząc na postać, jaką był Józef Piłsudski rodzeństwo jego musiało mieć pewien wpływ na biografię przyszłego Marszałka. Był on czwartym dzieckiem w kolejności. Miał pięć sióstr i sześciu braci. Matka dbała o odpowiednie wychowanie i wykształcenie swoich dzieci. Do dworu sprowadzono nauczycieli, w tym dwie bony, Niemkę i Francuzkę, które nauczały języków obcych. W 1874 roku rodzina przeprowadziła się do Wilna.

W 1877 roku brat Piłsudskiego, Bronisław wraz z samym przyszłym przywódcą, wstąpili do I Gimnazjum wileńskiego. Tam w 1882 roku razem z kolegami z klasy założyli kółko samokształceniowe “Spójnia”. Zajmowało się ono między innymi sprowadzaniem polskich książek z Warszawy.

Studia w Charkowie

W 1885 roku Józef Piłsudski zaczął studia medyczne na Cesarskim Uniwersytecie Charkowskim. W tamtym czasie zaangażował się w działalność konspiracyjną. Związał się z niepodległościowymi organizacjami studenckimi. Przyszły żołnierz uczestniczył nawet w kilku spotkaniach rosyjskiej grupy rewolucyjnej Narodnaja Wola, której założeniem było obalenie caratu.

Jeżeli chodzi o ważną dla Polski postać, taką jak Józef Piłsudski biografia jego wskazuje, że już w czasach studenckich był zatrzymany przez carską policję. Stało się to po tym, gdy w marcu 1886 roku wziął udział w demonstracji studenckiej z okazji upływu 25 lat od czasu uwłaszczenia. Przyszły działacz społeczny zaliczył swój pierwszy rok studiów wiosną 1886 roku. Następnie zależało mu na przeniesieniu się na Cesarski Uniwersytet w Dorpacie. Nie uzyskał na to zgody z uwagi na jego wcześniejsze zaangażowanie opozycyjne.

Aresztowanie i zesłanie

Jeśli chodzi o postać taką, jak Józef Piłsudski życiorys wskazuje na jego aresztowanie w wieku dwudziestu lat w związku z działalnością organizacji Narodnaja Wola. Postawiono mu zarzut spisku na życie cara. Miał on pomagać zamachowcom poprzez bycie przewodnikiem po Wilnie w trakcie zdobywania przez nich środków niezbędnych do zamachu na Aleksandra III Romanowa.

Młody Józef Piłsudski został najpierw osadzony w Twierdzy Pietropawłowskiej, a następnie w areszcie śledczym w Petersburgu. Ostatecznie działacza skazano na zesłanie w głąb Rosji na pięć lat. W październiku 1887 roku przybył do Irkucka. Tam, gdy oczekiwał na dalsze przewiezienie, w więzieniu wybuchł bunt. Mimo że Piłsudski nie brał w nim bezpośredniego udziału, to spotkały go dodatkowe represje i przedłużenie kary o kolejne pół roku.

Polski spiskowiec w grudniu 1887 roku trafił do Kireńska. Przebywał tam prawie trzy lata i spotkał wielu Polaków, w tym zesłańców po powstaniu styczniowym. Mieszkał u Stanisława Landego, gdzie poznał jego szwagierkę Leonardę Lewandowską. Badacze historii wskazują, że była to pierwsza miłość Piłsudskiego. W sierpniu 1890 roku przeniesiono go do wsi Tunka.

Polska Partia Socjalistyczna

Gdy mowa o życiu, jakie prowadził Józef Piłsudski partia i działalność w niej stanowią bardzo ważny wycinek jego historii. Przyszły Marszałek powrócił do Wilna w 1892 roku. W 1893 powstała tzw. Litewska Sekcja PPS, w której szybko został jednym z przywódców. W następnym roku wstąpił do Centralnego Komitetu Robotniczego PPS, a także, w tym samym czasie, do nielegalnego pisma “Robotnik”, będącego organem prasowym partii. Na początku drukowany był w Lipniszkach, a od 1895 roku w Wilnie.

Biografia Józefa Piłsudskiego wskazuje, że w 1894 roku uczestniczył w zjeździe Związku Zagranicznych Socjalistów Polskich w Genewie. Dwa lata później przebywał w Londynie, gdzie brał udział w kongresie II Międzynarodówki. W 1899 roku przeniósł drukarnię “Robotnika” do Łodzi. Tam w kolejnym roku został aresztowany. W kwietniu 1900 roku przewieziono go do Cytadeli Warszawskiej, a następnie osadzono w więziennym szpitalu Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu. Stamtąd w maju 1901 roku udało mu się zbiec.

Po ucieczce z carskiej stolicy polityk przedostał się do Galicji. W latach 1902-1905 znowu należał do CKR PPS. Kiedy wybuchła wojna rosyjsko-japońska w 1904 roku, przybył do Tokio, by prowadzić w imieniu swojej partii rozmowy z członkami japońskiego sztabu generalnego. Ustalono, że Japończycy pomogą zdobyć broń działaczom PPS, jednak nie byli skorzy do utworzenia polskiego legionu przy swojej armii i wsparcia sprawy polskiej na arenie międzynarodowej.

Po wybuchu rewolucji w Rosji w 1905 roku partia Piłsudskiego się podzieliła. Doszło do konfliktu poglądów frakcji tzw. “Starych” z Piłsudskim na czele, którzy dążyli do samodzielnych akcji zbrojnych z “Młodymi” uważającymi, że właściwą drogą jest obalenie caratu w ramach ogólnorosyjskiej rewolucji.

Piłsudski i Organizacja Bojowa PPS

Analizując taką postać, jak Józef Piłsudski opis jego przedsięwzięć wskazuje, że w dużej mierze skupiał się na działalności rewolucyjnej i niepodległościowej. W październiku 1905 roku ten działacz społeczny  i żołnierz stanął na czele Wydziału Bojowego Organizacji Bojowej PPS.

Natomiast rok później podczas IX Zjazdu partii w Wiedniu, doszło do ostatecznego rozłamu w niej. Piłsudski wraz z jego poplecznikami utworzył Frakcję Rewolucyjną PPS, choć początkowo nie znalazł się w ścisłym kierownictwie z uwagi na rozwój Organizacji Bojowej.

26 września 1908 roku przeprowadzono jedną z najbardziej znanych akcji Organizacji Bojowej PPS. Dowodził nią sam Józef Piłsudski. Polegała na ataku bojowników na wagon pocztowy w Bezdanach przewożący pieniądze z terenu Królestwa Polskiego do stolicy carskiego imperium, Petersburga. Polscy spiskowcy zdobyli ponad dwieście tysięcy rubli. W sierpniu 1909 roku odbył się II zjazd Frakcji Rewolucyjnej PPS. Na nim Piłsudski wszedł w skład Centralnego Komitetu Robotniczego i pozostał w nim do wybuchu I wojny światowej.

Związek Walki Czynnej, współpraca z Hauptkundschaftstelle

Biografia Piłsudskiego wskazuje, że z czasem coraz bardziej przygotowywał siebie i swoich zwolenników do czynnej walki o niepodległość Polski. W 1908 roku był inicjatorem Związku Walki Czynnej założonego przez Kazimierza Sosnkowskiego. Przyczynił się również do powołania w 1910 roku Związków Strzeleckich we Lwowie oraz Krakowie. W czerwcu 1912 roku przejął nad nimi dowództwo w roli Komendanta Głównego. W podobnym czasie z inicjatywy działacza utworzono Polski Skarb Wojskowy.

W 1912 roku został wybrany na komendanta głównego polskich sił wojskowych przez Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Po wybuchu I wojny światowej Piłsudski Józef dowodził I Kompanią Kadrową. W sierpniu 1914 roku starał się wzniecić powstanie w Królestwie Polskim, ale mu się to nie udało. Historia wskazuje, że po powrocie do Galicji dołączył do utworzonego kilka dni wcześniej Naczelnego Komitetu Narodowego i objął dowództwo nad 1 Pułkiem Piechoty Legionów Polskich.

W październiku 1914 roku z jego inicjatywy powstała Polska Organizacja Wojskowa, która swoim zasięgiem miała objąć ziemie wszystkich trzech zaborów. Wcześniej, bo 5 września 1914 roku Piłsudski utworzył Polską Organizację Narodową, popieraną przez okupacyjne władze niemieckie na zajętych terenach Królestwa Polskiego. Początkowo nie podlegała Naczelnemu Komitetowi Narodowemu, ale po niepowodzeniach w związku z próbą zdobycia Warszawy przez wojska niemieckie, została mu podporządkowana.

I wojna światowa

28 lipca 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Józef Piłsudski brał w niej czynny udział. Przyszły Marszałek Polski opowiedział się za walką po stronie wojsk państw centralnych przeciwko Rosji. Utworzył Pierwszą Kompanię Kadrową oraz był przywódcą 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Zainicjował także Polską Organizację Wojskową. Oddziały te walczyły u boku armii Austro-Węgier. Podczas konfliktu zbrojnego zajmował się także polityką, podnosząc sprawę polską wśród przywódców państw centralnych.

Legiony Polskie

W sierpniu 1914 roku stworzono polską formację wojskową walczącą u boku armii austro-węgierskiej. Były to Legiony Polskie, potocznie znane jako Legiony Piłsudskiego. Sam żołnierz stał na czele 1 Pułku Piechoty. Dowodził w październiku 1914 roku bitwie pod Laskami i Anielinem. W kolejnym miesiącu podczas bitwy pod Krzywopłotami popisał się brawurowym manewrem, przeprowadzając swoje oddziały do Krakowa, co pozwoliło nie dać się zepchnąć w pełni armii austriackiej przez wojska rosyjskie.

Legiony Polskie Piłsudskiego przeszły zmiany organizacyjne w końcówce 1914 roku. Sam żołnierz i działacz społeczny został w listopadzie mianowany brygadierem przez dowództwo armii Austro-Węgier. Następnie powierzono mu dowództwo nad I Brygadą Legionów Polskich, którą uformowano w dużej mierze z 1 Pułku Piechoty. W pierwszym okresie stoczyła bitwę pod Łowczówkiem i miała strzec linii kolejowej na trasie Sucha-Mszana Dolna.

W marcu 1915 roku I Brygada toczyła boje nad Nidą. Następnie brała udział w ofensywie państw centralnych. W maju Piłsudski Józef walczył w bitwie pod Konarami, a w kolejnym miesiącu pod Ożarowem. Latem I Brygada przeniosła się na Lubelszczyznę i Podlasie. W 1916 roku Legiony Polskie przerzucono na front wołyński. Tam Piłsudski dowodził w bitwie pod Kościuchnówką. Po tym, gdy dostrzegł, że jego wojsko jest lekceważone przez dowództwo austriackie, złożył dymisję. Przyjęto ją 26 września 1916 roku.

Działalność w Tymczasowej Radzie Stanu

Józef Piłsudski po tym, jak przyjęto jego dymisję ze stanowiska dowódcy Legionów Polskich, w grudniu 1916 roku przybył do Warszawy. Po kilku dniach został referentem Komisji Wojskowej w Tymczasowej Radzie Stanu. W styczniu 1917 roku podporządkował jej Polską Organizację Wojskową. W kwietniu tego samego roku z Wojciechem Rostworowskim i Błażejem Stolarskim przygotował tekst odezwy poborowej. Sam działacz jednak wstrzymał się od głosu, kiedy obradowano nad jej proklamacją na posiedzeniu plenarnym TRS.

W przypadku osoby takiej, jak Józef Piłsudski biografia pokazuje, że nie bał się podejmować trudnych decyzji. Przewidywał, że szala w wojnie może przechylać się na stronę Ententy oraz z uwagi na fakt rewolucji lutowej w Rosji, wystąpił 2 lipca 1917 roku z Tymczasowej Rady Stanu, a następnie doprowadził do incydentu znanego w historii jako kryzys przysięgowy. Piłsudski zalecał żołnierzom odmówienia złożenia przyrzeczenia mówiącego o wierności braterstwa broni wojskom niemieckim i austro-węgierskim.

W wyniku odmowy przysięgi polskich żołnierzy spotkały reperskusje. Ponad 3000 z nich stacjonujących w Królestwie Polskim internowano, a podobną ich liczbę z Galicji wcielono bezpośrednio do austro-węgierskiej armii i przeniesiono na front włoski. Aresztowano także wielu ważnych działaczy niepodległościowych z Walerym Sławkiem na czele.

Osadzenie w Magdeburgu, powrót i przejęcie władzy

Józef Piłsudski odzyskanie niepodległości uczynił swoim najważniejszym celem. Wydawać się mogło, że oddalał się on od niego, gdy został aresztowany 22 lipca 1917 roku w związku z wywołanym kryzysem przysięgowym. Polski przywódca został przewieziony do więzień w Gdańsku, a następnie w Spandau i twierdzy Wesel, aż ostatecznie osadzono go w Magdeburgu, gdzie w 1918 roku dołączył do niego Kazimierz Sosnkowski.

W czasie internowania na świat przyszła córka Piłsudskiego Wanda. Ówczesna partnerka przyszłego Marszałka urodziła ją w Warszawie. Z kolei polski polityk wraz z Sosnkowskim przebywali w Magdeburgu aż do wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech w 1918 roku. Wtedy to zostali uwolnieni przez niemieckich oficerów w cywilu i przetransportowani do Berlina. Stamtąd zorganizowano im przejazd przygotowanym pociągiem do Warszawy.

Józef Piłsudski 11 listopada 1918 roku otrzymał przekazane mu przez Radę Regencyjną zwierzchnictwo oraz naczelne dowództwo nad Wojskiem Polskim. Następnego dnia dostał misję utworzenia rządu narodowego. Z kolei 14 listopada Rada Regencyjna się rozwiązała. Jej ostatnią decyzją było przekazanie pełni władzy zwierzchniej, którą posiadała na terenie Królestwa Polskiego Józefowi Piłsudskiemu i zobowiązanie go do powierzenia jej w przyszłości utworzonemu rządowi.

16 listopada 1918 roku polski przywódca wysłał do najważniejszych mocarstw na świecie depeszę informującą o powstaniu państwa polskiego. Nazwał  je Republiką Polską. 22 listopada Piłsudski wydał dekret, na mocy którego mianował się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa.

Naczelnik Państwa

W listopadzie 1918 roku Piłsudski przejął władzę w Polsce. Wśród pierwszych dekretów, które wydał, znalazły się te społeczne, ustanawiające ośmiogodzinny dzień pracy oraz maksymalnie 46-godzinny tydzień pracy oraz ustalające przeprowadzenie wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Pod koniec roku udał się do Lwowa, w którego okolicy żołnierze Piłsudskiego wciąż walczyli z oddziałami ukraińskimi. Z kolei 27 grudnia 1918 roku wybuchło powstanie wielkopolskie, któremu Naczelnik nie był w stanie udzielić pomocy od razu.

Utworzony w listopadzie 1918 roku rząd Moraczewskiego w zamyśle miał być tymczasowy. Piłsudski planował powołać na nowego premiera Ignacego Jana Paderewskiego. Doszło do tego 18 stycznia 1919 roku. Wcześniej jednak kilku przedstawicieli środowisk żołnierzy próbowało dokonać zamachu stanu i obalić lewicowy gabinet. Zakończyło się to jednak klęską spiskowców, których Naczelnik postanowił puścić wolno i ośmieszyć, zamiast uczynić z nich męczenników.

Wybory do Sejmu Ustawodawczego odbyły się 26 stycznia 1919 roku. Wygrało je endeckie ugrupowanie, jednak nie zdobyło większości do obalenia rządu Paderewskiego ani tym bardziej samego Naczelnika Państwa. W związku z tym 20 lutego 1919 roku na mocy uchwały Sejmu Józef Piłsudski przestał pełnić swoją funkcję tymczasowo, a objął ją w sposób trwały, do czasu kolejnych zmian ustrojowych. Powyższy akt prawny przeszedł do historii jako tzw. “Mała Konstytucja”.

Wojna polsko-bolszewicka

W 1919 roku rozpoczęła się wojna polsko-bolszewicka. Piłsudski opracował plan wyprawy wileńskiej, dzięki której udało się polskiej armii zdobyć to miasto. Na wiosnę 1920 roku sprzymierzył się z ukraińskim działaczem Symonem Petlurą w celu odbicia Kijowa i utworzenia Ukraińskiej Republiki Ludowej. Udało się osiągnąć militarny cel, jednak już w czerwcu roku Armia Czerwona przeszła do kontrofensywy. Utracono Wilno i Kijów. Już jako pierwszy Marszałek Józef Piłsudski musiał opracować plan obrony państwa.

Latem Armia Czerwona zbliżała się do Warszawy. Polityk wraz z generałami Rozwadowskim, Weygandem oraz Sosnkowskim opracowali plan uderzenia na wojska sowieckie znad Wieprza w krytycznym momencie bitwy, kiedy te będą miały otwarte skrzydło. Do Bitwy Warszawskiej doszło 15 sierpnia 1920 roku. Żołnierze Piłsudskiego wykonali wskazany manewr 16 sierpnia, co w dużej mierze przyczyniło się do zwycięstwa w tym starciu. Było to jedno z najważniejszych polskich zwycięstw w historii.

Po porażce Armia Czerwona zaczęła przemieszczać się na wschód. 20 września doszło do bitwy nad Niemnem, która zdecydowała o zwycięstwie Polski w wojnie. Tuchaczewski z wojskiem wycofał się w głąb Rosji. W marcu 1921 roku podpisano traktat ryski, który zakończył konflikt zbrojny i wytyczył granicę polsko-sowiecką. Militarnie Piłsudski odniósł sukces, jednak nie udało mu się zrealizować wszystkich celów politycznych tej wojny.

Lata 1921–1925

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej rządy Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa dobiegały końca. 17 marca 1921 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił tzw. Konstytucję marcową, która coraz bardziej zmniejszała kompetencje głowy państwa. Były działacz społeczny oraz żołnierz pełnił swój urząd do czasu wyboru Prezydenta RP. Został nim Gabriel Narutowicz 11 grudnia 1922 roku. Jednak już pięć dni później zginął w zamachu. Po tym zdarzeniu Piłsudski wycofał się z aktywnego życia politycznego.

W kolejnych latach Marszałek co jakiś czas zabierał głos na temat bieżących wydarzeń i z reguły był bardzo krytyczny w stosunku do polskich polityków. Dochodziło do częstych zmian gabinetów i brakowało stabilnych rządów w państwie. Pod koniec 1925 roku Piłsudski zdecydował się na czynny powrót do polityki. 15 listopada jego dwór w Sulejówku odwiedziła grupa oficerów, która wyraziła poparcie dla jakichkolwiek przyszłych działań byłego Naczelnika Państwa.

Przewrót majowy

5 maja 1926 roku po raz kolejny upadł polski rząd. Józef Piłsudski poglądy polityczne wyrażał w sposób zdecydowany. Marszałek uważał, że państwo potrzebuje stabilizacji, a obecna reprezentacja sejmowa jej tego nie daje. Nie ma też perspektyw na uzyskanie większości, która utrzyma się dłużej, niż kilka miesięcy. Piłsudski wywierał naciski na prezydenta i Sejm. Minister spraw wojskowych, a prywatnie jego zwolennik, powierzył mu nawet dowództwo nad kilkoma jednostkami, oficjalnie w celu przeprowadzenia szkolenia.

10 maja 1926 roku ukonstytuował się rząd premiera Wincentego Witosa. Ten widząc, że znalazł się w przededniu zamachu stanu wezwał Piłsudskiego do wzięcia odpowiedzialności za państwo i sytuację. 12 maja były Naczelnik przybył do Warszawy, aby spotkać się z prezydentem Wojciechowskim. Chciał go nakłonić do zmiany rządu. Politycy się nie spotkali, bo głowa państwa wyjechała do Spały. W związku z tym Marszałek Józef Piłsudski zdecydował o marszu na Warszawę oddanych mu oddziałów.

Podległe swojemu przywódcy jednostki wyruszyły jeszcze tego samego dnia około godziny 13.30. Natomiast o 16.00 dotarły do mostów Poniatowskiego i Kierbedzia w Warszawie. Sam Piłsudski o 19.30 był w okolicach Placu Zamkowego, a tłum mieszkańców stolicy witał go entuzjastycznie oklaskami. Wieczorem i następnego dnia Marszałek Sejmu próbował prowadzić rozmowy z buntownikami, ale nie przyniosły one żadnych rezultatów.

14 maja żołnierze Piłsudskiego zbliżyli się do Belwederu. Wtedy też miały miejsce decydujące i krwawe walki. Marszałek miał poparcie społeczne. W ten sam dzień rząd Witosa podał się do dymisji i Prezydent RP ustąpił z urzędu. Nowym premierem został Kazimierz Bartel, a Piłsudski stał się Ministrem Spraw Wojskowych i faktycznie to on zarządzał państwem. 31 maja Sejm wybrał go na Prezydenta, jednak odmówił, argumentując, że postanowienia konstytucji marcowej nie dają mu zbyt dużej władzy.

W następnym głosowaniu głową państwa został współpracownik Marszałka Ignacy Mościcki. Władza w państwie została przejęta przez Piłsudskiego i obóz jego zwolenników, znany jako sanacja. Panujący system miał charakter autorytarny i opierał się na wojsku. 2 sierpnia Sejm uchwalił tzw. Nowelę sierpniową. Wzmacniała ona uprawnienia Prezydenta. 26 sierpnia Mościcki mianował Marszałka Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.

Pierwszy rząd Piłsudskiego

2 sierpnia 1926 roku Marszałek po raz pierwszy został premierem. Pierwszy rząd Piłsudskiego wytrwał do 28 czerwca 1928 roku. Sam działacz chciał zwiększyć autorytet Prezydenta Polski. Starał się także nie być kojarzony z żadną stroną sceny politycznej. Próbował sobie podporządkowywać zarówno lewicę, jak i prawicę. Historia pokazuje, że sam premier skupiał się w największej mierze na sprawach wojskowych i przedkładał rozwój armii nad dyplomację.

Podczas rządów Piłsudskiego doszło do zamachu stanu na Litwie w grudniu 1926 roku. Władzę w tym państwie przejął Antanas Smetona i zaczął represję mniejszości polskiej. Premier odpowiedział tym samym w stosunku do Litwinów na Wileńszczyźnie. Życiorys Piłsudskiego wskazuje, że ten spotkał się na posiedzeniu Ligi Narodów w Genewie z litewskim premierem Augustinasem Voldemarasem. Miało to miejsce 9 grudnia 1926 roku. Marszałek zmusił Litwina do przyjęcia deklaracji o pokoju pomiędzy oboma państwami.

Drugi rząd Piłsudskiego

30 czerwca 1930 roku Centrolew zorganizował w Krakowie “Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu”. Wymierzony był przeciwko rządom sanacji. Pojawiający się na nim opis Józefa Piłsudskiego określał go jako dyktatora. Postulowano także odsunięcie z urzędu prezydenta Mościckiego, który był uznawany za marionetkę podstawioną przez Marszałka. Na tym Kongresie domagano się również powołania rządu opartego na podstawach demokratycznych, który miałby szerokie poparcie społeczeństwa.

Centrolew zapowiedział także na 14 września zorganizowanie ponad 20 manifestacji skierowanych przeciwko rządom sanacji. W odpowiedzi na te plany 23 sierpnia premier Walery Sławek podał swój rząd do dymisji, a jego miejsce zajął sam Piłsudski Józef, po raz drugi w karierze zostając oficjalnie Prezesem Rady Ministrów. Przywódca 29 sierpnia złożył wniosek do prezydenta o rozwiązanie parlamentu. Mościcki go przyjął i podpisał dekret. Od tamtego momentu politycy zasiadający w Sejmie i Senacie nie byli chronieni immunitetem.

“Sprawa brzeska” i wybory 1930

1 września 1930 roku premier Józef Piłsudski odbył spotkanie z ministrem spraw wewnętrznych. Był nim wówczas zaufany żołnierz z czasów Legionów Polskich Felicjan Sławoj Składkowski. Przedstawił on szefowi rządu spis jego przeciwników politycznych. Marszałek wskazał te osoby, które należy uwięzić, bo uważał je za zagrażające rządom sanacji w Polsce. Zostali oni uwięzieni bez wyroku sądowego. Osadzono ich w twierdzy brzeskiej.

W dniach 16 i 23 listopada 1930 roku przeprowadzono wybory parlamentarne, znane jako “brzeskie”. Zakończyły się znacznym zwycięstwem obozu sanacyjnego, który uzyskał 56% mandatów w Sejmie i 69% w Senacie. Nie dało to jednak większości konstytucyjnej. Analizując postać taką, jak Józef Piłsudski życiorys jego pokazuje, że nawet on nie podołał chorobie. 4 grudnia 1930 roku podał się do dymisji ze stanowiska premiera z powodów zdrowotnych. Zastąpił go były działacz społeczny i niepodległościowy Walery Sławek.

Śmierć i pochówek

Stan zdrowia Marszałka pogorszył się jesienią 1934 roku. Skrócono nawet oficjalne obchody Święta Niepodległości, ponieważ działacz i polityk zasłabł. Sprowadzony z Wiednia lekarz zdiagnozował chorobę nowotworową i stwierdził, że przywódcy zostało kilka tygodni życia. Marszałek zmarł 12 maja 1935 roku. Przyczyną śmierci miał być rak wątrobowokomórkowy. Następnego maja z ciała wyjęto mózg i serce oraz zaplanowano uroczysty pogrzeb Piłsudskiego.

Uroczystości trwały kilka dni. Początkowo trumna była wystawiona w Belwederze dla tych, którzy chcieli oddać hołd Marszałkowi. W dniach 15-17 maja znajdowała się w katedrze św. Jana w Warszawie. 17 maja odbyła się również msza żałobna. Potem nastąpiło uroczyste przewiezienie trumny z Warszawy do Krakowa. 18 maja odbyły się uroczystości pogrzebowe na Wawelu. Początkowo trumnę z ciałem Marszałka złożono w krypcie św. Leonarda. W 1937 roku przeniesiono ją do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów.

Z kolei serce Piłsudskiego zostało złożone do grobu jego matki, znajdującego się na cmentarzu na Rossie w Wilnie. Miało to miejsce w rocznice jego śmierci, czyli 12 maja 1936 roku. W 2020 roku miejsce spoczynku Marszałka na Wawelu zostało wpisane do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski w wyniku decyzji prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Śmierć Piłsudskiego poruszyła rzesze Polaków, a jego uroczystości pogrzebowe były największymi w historii państwa.

Rodzina i życie prywatne

Pierwszy Marszałek Polski był dwukrotnie żonaty. Owocem związku z drugą żoną były dwie córki Piłsudskiego, jedyne dzieci przywódcy. Po raz pierwszy ożenił się w 1899 roku. Jego wybranką była Maria Juszkiewicz. Była luteranką i w celu wzięcia z nią ślubu polityk zmienił wyznanie. Para prowadziła wspólne życie do około 1906 roku. Wtedy to Piłsudski związał się z Aleksandrą Szczerbińską. Maria jednak nie zgodziła się nigdy na rozwód i aż do swojej śmierci w 1921 roku pozostawała żoną Marszałka.

Polityk nawet nie pojawił się osobiście na pogrzebie swojej pierwszej małżonki. W zastępstwie reprezentował go jego brat Jan. Druga żona Piłsudskiego to Aleksandra Szczerbińska, z którą był związany już od około 1906 roku. Ślub miał miejsce 25 października 1921 roku. Z tego związku narodziły się dwie córki: Wanda (1918-2001) oraz Jadwiga (1920-2014). Aleksandra zamieszkała oficjalnie w Belwederze dopiero po zawarciu małżeństwa z politykiem. Stosunki między małżonkami ochładzały się od połowy lat 20.

Po wybuchu II wojny światowej Aleksandra Piłsudska wraz z córkami przedostały się do Wielkiej Brytanii. Tam Jadwiga wstąpiła do służby pomocniczej RAF. Była obiecującą pilotką, potem została architektem. Wanda z kolei skończyła medycynę i po wojnie pracowała jako lekarz psychiatra w polskim szpitalu pod Londynem. Obie córki Marszałka wróciły do Polski jesienią 1990 roku. Natomiast Aleksandra Piłsudska zmarła w 1963 roku w brytyjskiej stolicy.

Nawyki i zainteresowania

Marszałek preferował skromny i prosty styl życia. Codzienny strój Piłsudskiego to zwykła szara wojskowa bluza. Nie nosił odznaczeń. Nie pozwalał także, by zbyt często towarzyszyli mu ochroniarze, a za to sam miał zawsze przy sobie rewolwer. Rzadko pił alkohol, a jeśli już do tego dochodziło, to najczęściej sięgał po wino tokaj w małych ilościach. Były działacz społeczny za to często palił papiery i jadał słodycze, szczególnie herbatniki i krakersy firmy Wedel. Marszałek Polski był również miłośnikiem picia herbaty.

Wśród pasji żołnierza można wskazać stawianie pasjansa, grę w szachy, strzelanie oraz jazdę konną. Ulubiony koń Piłsudskiego to Kasztanka. Dostał ją w 1914 roku. W kręgu jego zainteresowań była także parapsychologia. Początkowo nie lubił kinematografii. Później jednak zmienił zdanie i stał się pasjonatem filmów. Marszałek miał też dwa psy — Dorka i po prostu Psa.

Dorobek piśmienniczy

Jeśli chodzi o twórczość literacką, Józef Piłsudski książki wydawał dość nietypowe. Stanowiły zbiór pism działacza. Były to więc odezwy, przemówienia, listy, rozkazy, przemyślenia na dany temat i wiele innych. Wydanie ich umożliwił Instytut Józefa Piłsudskiego Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski. Instytucja uporządkowała te wszystkie teksty. Po raz pierwszy opublikowano je w jedenastu tomach, które ukazywały się w latach 1930-1936.

Powyższe dzieło nosiło tytuł “Pisma — Mowy — Rozkazy Józefa Piłsudskiego”. W latach 1937-1938 wydano jego uzupełnioną i poprawioną wersję znaną jako Pisma zbiorowe Józefa Piłsudskiego. Dzieło było wznawiane w 1989 i 2015 roku. W 2024 roku zaczęto wydawać nowe kilkunastotomowe opracowanie tekstów pierwszego Marszałka Polski, noszące tytuł “Pisma zebrane. Edycja kompletna”.

Kult Piłsudskiego

W dużej liczbie polskich miast znajduje się co najmniej ulica, a czasem nawet i pomnik Piłsudskiego. Ma to związek z zasługami Marszałka dla kraju, ale także i ze zjawiskiem kultu jego postaci. Swoje największe natężenia miał on w dwudziestoleciu międzywojennym. Starano się przedstawiać osobę przywódcy jako wybitnego stratega, genialnego dowódcę i wizjonera. Osoby bezgranicznie mu oddane znalazły się w jego otoczeniu jeszcze w czasie działalności niepodległościowej w PPS oraz nieco później w Legionach Polskich.

O postaci takiej, jak Józef Piłsudski filmy powstawały już w dwudziestoleciu międzywojennym za życia Marszałka. Poświęcano mu także tomiki poezji, książki hagiograficzne, obrazy i wiele innych dzieł kultury. Przyczyniały się do rozwoju kultu polityka, który po przewrocie majowym stał się niemal ideologią państwową. Część społeczeństwa siłowe przejęcie władzy przez Marszałka i sanację potraktowała jako jedyną szansę na wyprowadzenie Polski z kryzysu politycznego i gospodarczego.

Gdy zmarł Józef Piłsudski informacje o jego śmierci tylko nasiliły jego kult. Doszło do tego, że w 1938 roku Sejm przyjął ustawę, która pod sankcją karną pozbawienia wolności zakazywała szkalowania imienia Marszałka. Okupacyjne władze niemieckie i późniejsze rządy PRL starały się zwalczać legendę Piłsudskiego. Prowadziło to tylko do wzmocnienia jego kultu, który się odrodził na początku III RP.

Kontrowersje

Analizując życiorys Józefa Piłsudskiego nie można pominąć faktu, że był on postacią wybitną, ale także niezwykle kontrowersyjną. Wątpliwości co do jego postępowania dotyczyły wielu dziedzin. Miały związek z życiem osobistym, ale także religijnym oraz działalnością polityczną. Poniżej zostaną przedstawione najciekawsze z kontrowersji:

1. Kwestia wyznania — należy wskazać zarzuty o instrumentalne traktowanie religii przez Piłsudskiego. Dotyczy to jego konwersji na protestantyzm w celu zawarcia pierwszego małżeństwa, w potem jego domniemanego powrotu do katolicyzmu, co byłoby skomplikowane ze względu na ówczesne prawo kanoniczne.
2. Autorstwo planu Bitwy Warszawskiej — część nieprzychylnych Marszałkowi współczesnych mu żołnierzy, a w późniejszym okresie historyków kwestionuje fakt, że to on opracował kluczowy manewr znad Wieprza. Wśród innych potencjalnych autorów wymieniania się generałów Rozwadowskiego oraz Weyganda.
3. Zamach majowy w 1926 roku — Józef Piłsudski wraz ze swoimi zwolennikami przejął władzę w Polsce za pomocą zbrojnego zamachu stanu, w wyniku którego zginęło kilkaset osób. Nikt nie poniósł za to odpowiedzialności.
4. Zaginięcie gen. Włodzimierza Zagórskiego — tajemnicze zaginięcie niewygodnego przeciwnika rodzi pytania o możliwość zabójstwa politycznego.
5. Porzucenie ideałów socjalistycznych — środowiska lewicowe, głównie PPS, z której Józef Piłsudski się wywodził zarzucały, że po dojściu do władzy odciął się od głoszonych wcześniej ideałów, przyjął system autorytarny i zarzucił reformy społeczne.

Powyżej zostało wskazane, że omawiana postać ma nie tylko ogromne znaczenie dla polskiej państwowości, ale jest także niezwykle kontrowersyjna. Wątpliwości budzi postępowanie moralne w życiu osobistym Marszałka, ale też sposób przejęcia władzy, jak i metody jej sprawowania.

Ordery i odznaczenia

Piłsudski Józef był działaczem i politykiem, który osiągał sukcesy na wielu polach. W związku z tym faktem przyznano mu znaczną liczbę orderów i odznaczeń. Otrzymał je zarówno za życia, jak i pośmiertnie. Były to uhonorowania ze strony polskich i zagranicznych władz. W Ojczyźnie otrzymał następujące odznaczenia:

• Order Orła Białego;
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Virtuti Militari;
• Krzyż Komandorski Orderu Wojskowego Virtuti Militari;
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari;
• czterokrotnie Krzyż Walecznych;
• czterokrotnie Złoty Krzyż Zasługi;
• Krzyż Niepodległości z Mieczami;
• Złoty Znak Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej;
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski;
• Znak oficerski “Parasol”;
• Odznaka “Za wierną służbę”;
• Krzyż harcerski;
• Medal “Józef Piłsudski Wódz Legionów Polskich”;
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej;
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi;
• Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego;
• “Krzyż Kaniowski”;
• Krzyż za Obronę Śląska Cieszyńskiego I klasy;
• Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego;
• Dekret pochwalny Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego;
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia;
• pośmiertnie Gwiazda Wytrwałości w 1981 roku.

Wśród zagranicznych orderów i odznaczeń w dorobku Józefa Piłsudskiego znajdują się:

• austro-węgierski Order Korony Żelaznej III klasy;
• estoński Krzyż Wolności I kategorii I klasy;
• francuski Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej nr 25864;
• rumuński Order Michała Walecznego III, II i I klasy;
• bułgarski Order Świętego Aleksandra z Mieczami, Wielka Wstęga i Łańcuch;
• estoński Krzyż Wolności III kategorii I klasy;
• francuski Medal Wojskowy;
• fińska Wielka Wstęga Orderu Białej Róży Finlandii I klasy;
• czechosłowacki Krzyż Wojenny (1914–1918);
• belgijska Wielka Wstęga Orderu Leopolda;
• afgański Order Błękitnego Płaszcza;
• estoński Order Krzyża Orła z Mieczami I klasy;
• jugosłowiańska Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy Jerzego Czarnego;
• portugalski Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Wieży i Miecza;
• rumuński Krzyż Wielki Orderu Karola I;
• włoski Krzyż Wielki Orderu Sabaudzkiego Wojskowego;
• afgańska Wielka Wstęga Orderu Słońca (nadający tytuł księcia);
• estoński Order Krzyża Białego Związku Obrony;
• japońska Wielka Wstęga Kwiatów Paulowni Orderu Wschodzącego Słońca;
• hiszpańska Wielka Wstęga Orderu Zasługi Wojskowej;
• rumuński Łańcuch Orderu Karola I;
• włoska Wielka Wstęga Orderu Świętych Maurycego i Łazarza I klasy;
• węgierski Krzyż Wielki Orderu Zasługi;
• brazylijski Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa;
• Krzyż Wielki Honoru i Dewocji Zakonu Kawalerów Maltańskich;
• łotewski Order Pogromcy Niedźwiedzia I klasy, wojenny (12 marca 1922);
• Medal Pamiątkowy Ochotników Włoskich.

Powyższe listy wskazują na to, że Józef Piłsudski przeszedł do historii jako wybitna postać. Zyskał on szacunek nie tylko w Ojczyźnie, ale także poza jej granicami. Wielu zagranicznych przywódców, także koronowanych głów, darzyło go dużym uznaniem.

Doktoraty honoris causa

Józef Piłsudski był centralną postacią w procesie odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Jego zasługi na polu polityki i wojskowości zostały docenione nie tylko w kraju, ale także za granicą. Jednym z przejawów uznania dla jego dokonań były nadane mu doktoraty honoris causa przez poszczególne uczelnie. Przywódca otrzymał te honorowe tytuły od następujących uniwersytetów:

• Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniu 29 kwietnia 1921 roku;
• Uniwersytetu Warszawskiego w dniu 2 maja 1921 roku;
• Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w dniu 2 listopada 1922 roku;
• Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w dniu 11 listopada 1933 roku.

Doktoraty honoris causa nadane Józefowi Piłsudskiemu były wyrazem uznania jego zasług jako działacza niepodległościowego, przywódcy i Marszałka Polski. Podkreślały one jego wkład w odzyskanie państwowości, jak również wpływ na kształtowanie bieżącej polityki i tożsamości narodowej.

Upamiętnienie Piłsudskiego

Pamięć o pierwszym Marszałku Polski jest wciąż żywa. W wielu miastach znajduje się pomnik Józefa Piłsudskiego. Szacuje się, że jest ich kilkadziesiąt na obszarze państwa, a także znajdują się one poza jego granicami. W 2015 roku odsłonięto jeden w stolicy Mołdawii, Kiszyniowie. Ponadto rzeźby przedstawiające polityka i żołnierza można znaleźć w Nowym Jorku, Rio de Janeiro czy w Victorii w Kanadzie. Imieniem jego nazwano także co najmniej kilkaset ulic, alei i placów.

Marszałek Polski pojawił się także na środkach płatniczych. Konkretnie była to moneta z Piłsudskim o nominale 2, 5 oraz 10 złotych. Wprowadzono je do obiegu w 1934 roku. Co roku uroczyście upamiętnia się tego byłego działacza społecznego i niepodległościowego przy okazji obchodów Narodowego Święta Niepodległości 11 listopada. Rocznice urodzin i śmierci Marszałka obchodzone są mniej hucznie, ale zawsze delegacje państwowe lub lokalne składają kwiaty pod poszczególnymi pomnikami przywódcy.

Ciekawostki o Józefie Piłsudskim

Pierwszy Marszałek Polski to jedna z najbardziej zasłużonych postaci w historii państwa. Polacy znają jego dorobek jako działacza niepodległościowego, żołnierza oraz polityka. Jednak, jeśli chodzi o taką osobę, jak Józef Piłsudski ciekawostki związane z jego życiem codziennym również mogą być bardzo interesujące. Wiadomo, że polityk:

1. Nie lubił korzystać z telefonów i uważał je za uciążliwe. Wolał bezpośrednią rozmowę lub korespondencję na piśmie.
2. Interesował się tematem telepatii i można przypuszczać, że wierzył w możliwość jej istnienia.
3. Podczas swojej misji z ramienia PPS do Japonii w 1904 roku na ulicach Tokio przypadkowo spotkał się ze swoim największym rywalem politycznym Romanem Dmowskim. Przywódca endecji przybył tam realizować interesy własnego ugrupowania.

Powyższe ciekawostki o Józefie Piłsudskim to tylko wycinek wielu interesujących historii, które można przytoczyć o tym przywódcy. Pokazują one, jak złożoną postacią był pierwszy Marszałek Polski.

Zakończenie

Powyżej wskazane informacje o Józefie Piłsudskim przedstawiają go jako jedną z najważniejszych postaci w historii Polski. Jego wkład w odzyskanie niepodległości, obronę przed bolszewikami oraz kształtowanie polityki odrodzonego państwa jest niepodważalny. Nie jest jednak postacią nieskazitelną i wolną od kontrowersji. Wielu historyków podnosi, że przejął władzę w Polsce w wyniku zamachu stanu, a jego rządy miały charakter autorytarny.

Należy stwierdzić, że w dzisiejszych czasach Marszałek jest wspominany co do zasady dobrze. Józef Piłsudski najważniejsze dokonania odniósł jako działacz niepodległościowy i żołnierz. Przyczynił się do odrodzenia państwa po 123 latach zaborów. Jednak aktualnie na jego postać nie patrzy się już tylko przez pryzmat mitologizowania przywódcy. Podkreśla się jego ogromne zasługi, ale nie zapomina o negatywnych aspektach działalności politycznej. Kult przejawia się wyłącznie w budowaniu pomników i nadawaniu nazw ulicom.

Najczęściej zadawane pytania